From Mageia wiki
(fix Kok -> Kök_(Root)) |
|||
| Line 111: | Line 111: | ||
* Ayrıntılı bilgi için bkz. : | * Ayrıntılı bilgi için bkz. : | ||
| − | :* [[ | + | :* [[Kök_(Root)|Sistem yöneticisi "kök veya root" nasıl olurum ?]] |
:* [http://en.wikipedia.org/wiki/Superuser Wikipedia: Süper Kullanıcı (İngilizce)] | :* [http://en.wikipedia.org/wiki/Superuser Wikipedia: Süper Kullanıcı (İngilizce)] | ||
Revision as of 22:21, 20 May 2019
| SUNUM : | |||
|---|---|---|---|
|
|
Bu makale, GNU/Linux ile yeni tanışan başlangıç seviyesindeki kullanıcıların çok sıkıntı çektiği bir konu olan "Linux Terimleri" ni kaynak göstererek kısaca açıklamayı hedeflemektedir.
| ||
Temel Terimler (Linux' un temelleri)
Özgür Yazılım (free software)
- Özgür yazılım, kullanıcısına çalıştırma, kopyalama, dağıtma, inceleme, değiştirme ve geliştirme özgürlükleri tanıyan yazılım türüdür. Bu terimin İngilizcesindeki Free ibaresi bu anlamda özgürlüğü ifade etmektedir.
- Daha fazla bilgi için: Wikipedia:Özgür Yazılım
Açık Kaynaklı Yazılım (open-source software)
- Yazılımlar, çeşitli programlama dillerinde (C++, Python, Java...v.b.) kodlamalar kullanılarak yazılırlar.
- Açık kaynaklı yazılım, bir yazılımın kodlarının kullanıcılar ve geliştiricilerden gizlenmediği, kaynak kodlarının herkese açık olduğu yazılımlardır.
- Daha fazla bilgi için: Wikipedia: Açık Kaynak
Linux
- Linux, bugün iki ayrı anlama gelen eş sesli bir kelime olarak kullanılmaktadır.
- Birinci anlamı ile Linux: Linus Torvalds'ın Helsinki Üniversitesi'nde bir öğrenci iken Intel'in yeni işlemcisi 80386'nın korumalı kip mimarisini denemek üzere geliştirmeye başladığı Unix (aslen Minix) tabanlı bir işletim sistemi çekirdeğidir.
- İkinci anlamı ile Linux: Linux çekirdeği üzerinde inşa edilen işletim sistemidir.
- Daha fazla bilgi için: Wikipedia: Linux
Çekirdek (kernel)
- Çekirdek, bir çok işletim sisteminin (Windows dahil) merkezi bileşenidir. Çekirdek, sistem kaynakları (donanım ile yazılımlar) arasında iletişimi sağlar. Yani bir işletim sistemin kalbidir.
- Daha fazla bilgi için:
Kabuk veya Komut Satırı (shell or commandline)
- Kabuk, Unix ve benzeri sistemlerde sistem yönetimini sağlayan komutlar ve bu komutları işlemeye yarayan kontrol mekanizmalarıdır. Bunlar ikiye ayrılır:
- Salt siyah ekranda komutların yazıldığı ve çalıştırıldığı "komut satırı" kabukları
- Grafiksel bir arabirim ile bir yandan film izlerken bir yandan da komut yazıp çalıştırabileceğiniz grafiksel kabuklar.
- Windows kullanıcıları "Komut istemi" uygulaması ile grafiksel bir kabuğa ulaşırlar. Linux altında ise bir çok kabuk uygulaması bulunur. Pek çok Linux dağıtımında BASH - "Bourne Again Shell", ön tanımlı "kabuk" olarak kullanılmaktadır. Bu kabuklara çeşitli masaüstü ortamlarında grafiksel arayüz sağlayan kabuk yazılımları ile ulaşılır. KDE için konsole, GNOME için gnome-terminal başlıca kabuk uygulamalarıdır.
- Daha fazla bilgi için:
"X" veya "X ortamı" veya "X Pencere Sistemi" veya "X11" ("X window system", "X", "X11")
- X Pencere Sistemi (X), daha çok GNU/Linux ve Unix benzeri işletim sistemlerinde kullanılan grafik arayüz altyapısıdır. Genel olarak ekrana çizdirme ve kullanıcıdan geri besleme alma işlerini yapan X sunucusunu ve uygulamaların sunucu ile haberleşme için kullanabileceği X kütüphanesini kapsar. Ekranda komutlar dışında fare ile işlem yapmayı, bir film izlemeyi v.b. sağlayan temel bileşen budur.
- Daha fazla bilgi için:
Genel Terimler
Dağıtım ("distribution" or "distro")
- Dağıtım ya da Linux Dağıtımı, Linux (veya BSD gibi diğer çekirdekler) çekirdeği üzerinde bir çok uygulamanın oturtularak kullanıma hazır hale getirilmiş tam bir işletim sistemini ifade eder. Bunlara dağıtım denmesinin nedeni, yukarıda da değinildiği üzere, Linux' un başlı başına bir "işletim sistemi" anlamını kazanmış olmasıdır. Açık kaynaklı ve özgür yazılım fikirinin belki de en çarpıcı mahsulü dağıtımlardır. Bugün için yüzlerce değişik dağıtım kullanıcıların beğenisine sunulmaktadır. Bunların her biri kendine özgü amaçlarla ve uygulama/ ayar farklılıklarıyla hayat bulmaktadırlar. Kimi dağıtımlar sunucu işlevi için, kimi güvenlik sistemi olarak, kimisi de sizin ve benim yaptığımız gibi günlük işlerde kullanılması amaçlarıyla oluşturulurlar. Mageia, Ubuntu, Fedora, OpenSuse, Arch, Gentoo gibi dağıtımlar uluslararası düzeyde iken Pardus, [Truva linux] gibi dağıtımlar yerel düzeyde kullanıcılara hitap ederler. Dağıtımların kimisi şirketler veya devlet kurumları tarafından geliştirilirken kimisi vakıflarca kimisi ise sadece internet üzerinden katkıda bulunan geliştiriciler ve kullanıcılarca geliştirilirler.
- Daha fazla bilgi için:
Masaüstü Ortamları (desktop environments)
- Masaüstü ortamları, bir işletim sisteminde her gün işlem yapmanızı sağlayan ve işletim sisteminin üzerini bir kabuk gibi kaplayan grafiksel arayüzdür. Pencereler, simgeler, dizinler (veya klasörler)... v.b. hep bu kabukta çalışırlar. Windows' ta "explorer" tek masaüstü ortamıdır. Linux üzerinde ise bir çok masasütü ortamı seçeneğiniz verdır. KDE, GNOME, LXDE, Xfce v.b.
- Daha fazla bilgi için:
Çalışan CD veya Çalışan DVD (LiveCD/ LiveDVD)
- ÇalışanCD veya DVD, üzerinde derhal kullanıma hazır bir Linux (veya BSD ...v.b) işletim sistemi taşıyan ve bilgisayarda herhangi bir değişiklik yapmayan bir ortamdır. Bu tip CD veya DVD' lerde özel bir sıkıştırma tekniği kullanılarak tam bir işletim sistemi yüklü olur. Bilgisayarınızın CD/DVD sürücüsüne takıp açılışını bu CD/DVD ile yaptığınızda, donanımsal bir sorun yoksa, sizi hemen kullanabileceğiniz (internete girebileceğiniz, belge oluşturabileceğiniz, v.b...) bir işletim sistemi karşılar. Tüm bir işletim sistemi sadece bu CD/DVD üzerinde çalışır. Sistem bileşenleri belleğe (RAM) yüklenir ve bellek üzerinden işlemler yürütülür. Bilgisayarınızın sabit diskinde herhangi bir değişiklik yapmadığı için CD/DVD çıkartıldığında bilgisayarınızı hiç sorunsuz, eskisi gibi kullanır ve herhangi bir veri kaybı da yaşamazsınız. Bu tip ortamlar ya sadece ÇalışanCD olarak kullanmanıza ya da hem ÇalışanCD olarak kullanırken hem de bilgisayarınıza CD üzerindeki işletim sistemini kurmanıza izin veren biçimlerde oluşturulmuş olabilir.
Kök veya Süper Kullanıcı (Root or Super User)
- Kök veya Süper kullanıcı, Linux işletim sistemlerinde sistem yöneticisidir. Kök kullanıcı (veya kök yetkilerine sahip kullanıcı) sistemin en ufak ayrıntısına kadar her şeyini değiştirebilir, silebilir ve yeni şeyler oluşturabilir. Kök, sistemin her şeyidir. Linux üzerinde bulunan çok gelişmiş dosya ve dizin izinleri sistemi sayesinde kullanıcılar sadece kendi /home dizinleri içindeki dosyalar üzerinde yetki ve izinlere sahiptirler. Kök ise tüm sistemdeki dosya ve dizinler üzerinde değişiklik yapabilir.
- Ayrıntılı bilgi için bkz. :
Bağımlılıklar (Dependencies)
- Her türlü yazılımın çalışması için belirli başka yazılımların da sisteme kurulu olması gereklidir. Örneğin bir oyunu Windows İşletim Sisteminde çalıştırmak için bir DirectX sürümü sistemde yüklü olmalıdır.
- Linux altında, bu türü ihtiyaç duyulan yan yazılımlar ve uygulama kütüphaneleri Bağımlılık olarak adlandırılır.
- Windows veya diğer bazı işletim sistemlerinde, genellikle bir yazılımın çalışması için gerekli ek kütüphaneler ve diğer uygulamalar o yazılım ile birlikte paketlenmiştir ve sisteme kurulur. Ne var ki bu tür kütüphane dosyaları ve ek yazılımlar durağan yapıdadırlar. Yani, sadece kurulacak o yazılım için gerekli asgari dosyalardır ve her yeni yazılımda bunların birden fazla sürümü sisteme yüklenir.
- GNU Linux' un ilk kullananlar için en ürküten yanı da bu bağımlılıklardır. Linux işletim sistemlerinde, yazılımlar sadece yazılım için gerekli olan ve yazılımın kaynak kodunda bulunan kütüphane dosyaları dışında kütüphane dosyaları (bunlar .so uzantılı dosyalardır - Linux'ta aslında dosya adı uzantısının hiçbir anlamı yoktur.) paketlenmezler. Sistemde önceden kurulu bulunan kütüphane dosylarını kullanırlar; yani bunları "paylaşırlar". Bu sayede, paylaşılan bu kütüphane dosyaları sistemde sadece bir adet bulunur.
- Bu şekilde açıkladığımız, paylaşılan kütüphane sistemi oldukça kullanışlı olmakla birlikte GNU Linux dağtımıları bakımından, sadece o dağıtımın paketlerinin kullanılmasına zorlayıcı bir etki yapar.
- Çünkü; A dağıtımı x.so dosyasını /lib dizini altında yerleştirmişse, x.so dosyasına bağımlı olan yazılımlar buna göre derlenir ve A dağtımının hazırladığı paket x.so dosyasını /lib dizininde arar. Oysa B dağıtımı, bu x.so dosyasını /usr/lib dizinine yerleştirmiş olabilir. Bu durumda, A dağıtımına göre hazırlanan aynı yazılım, B dağıtımında çalışmayacaktır.
- Bağımlılıkların üstünlüklerini karşılamak ve olumsuzluklarının önüne geçmek için işte Linux dağıtımları "yazılım paketleri" sistemini oluşturmuşlardır.
- Daha fazla bilgi için: Çağatay ÇEBİ: Bağımlılık Cehennemi
Yazılım Paketleri (Software Packages)
- Bir Yazılım paketi, bir paket yönetim sistemi veya bir kurucu (installer) tarafından sisteme kurulabilen ve bir arşivleme metodu ile paketlenmiş yazılımları ifade eder.
- Her yazılım veya uygulama, geliştiricisi tarafından bir programlama dili (C, C++, Python... v.b.) kullanılarak yazılır. Müseccel yazılımlar yine geliştiricisi veya hak sahibi tarafından derlenir, paketlenir (örneğin setup.exe) ve kullanıcıya o şekilde ulaştırılır.
- Açık kaynak kodlu yazılımlar ise ham yazılım kaynak kodu olarak yayınlanırlar. Bu kaynak kodları paketleme yapacak kişiler tarafından (bir dağıtımın geliştiricileri, üçüncü şahıslar, hatta siz) derlenerek ikili çalıştırılabilir dosyalar (binary executables), yazılımın çalışması için gerekli kütüphane dosyaları (libraries, Windows' ta .dll dosyaları) ve diğer dosyalar oluşturulur.
- Bu oluşturulan dosyaların sisteme kolayca kurulabilmesi gerekir.
- Bunu ise paket yönetim sistemi (Package Managers) gerçekleştirir.
- Derlenen yazılımlar, dağıtıma uygun olarak paketlenir ve dağıtımın depolarına yüklenir.
- Kullanıcılar, dağıtımlarında bulunan Paket kurulum/kaldırma araçları ile depolardaki bu paketleri sistemlerine kurarlar ve arzu ettikleri yazılımları kullanmaya başlarlar.
- Bir yazılım paketi ile istenen uygulama kolayca sisteme kurulur/veya sistemden kaldırılır. Paketlerin temel işleme mantığı bu olmakla birlikte ikinici ve çok daha önemli bir işlevleri vardır ki o da bağımlılık sorununu çözmektir.
- Günümüzde basit olanından karmaşık ve gelişmiş olanına kadar pek çok paket yönetim sistemi ve buna bağlı olarak paketler kullanılmaktadır. Belli başlı iki paket türü vardır:
- Debian Paketleri: Ubuntu, Sidux, Debian...v.b. dağıtımlar tarafından kullanılan temel paket ve paket yönetim sistemidir. "apt" komut arayüzü ve "dpkg" sistemi ile kullanılır.
- RPM (Redhat Package Manager) Paketleri: Mageia, OpenSuse, Fedora, Red Hat... v.b. dağıtımlar tarafından kullanılan temel paket ve paket yönetim sistemidir. Mageia'da' da
Urpmi, OpenSuse' dezypper, Fedora' daYumkomut arayüzü ve rpm sistemi ile kullanılır.
- RPM (Redhat Package Manager) Paketleri: Mageia, OpenSuse, Fedora, Red Hat... v.b. dağıtımlar tarafından kullanılan temel paket ve paket yönetim sistemidir. Mageia'da' da
- Daha fazla bilgi için:
Linux Dosya ve Dizin Yapısı
GNU Linux sistemlerde dosya ve dizin yapısı diğer işletim sistemlerinden oldukça farklıdır. Örneğin Windows işletim sistemlerinde C:\ sürücüsü altında sistem dosyaları Windows dizini, kişisel veriler Documents and Settings dizini ve uygulamaların bulunduğu dizin ise Program Files dizinidir. Oysa GNU Linux altında dosya ve dizin biçimi oldukça farklıdır. Tüm dosya ve dizinler / dizini altındadır. Sistemin açılabilmesi için gerekli önyükleme dosyaları /boot dizini altında, bilgisayarda algılanan tüm aygıtlar /dev dizini altında, kişisel veriler /home dizini altındadır. Bu konu Çağatay ÇEBİ' nin buradaki yazısında ayrıntılı olarak açıklanmıştır.
Kaynak
Yazar: tarakbumba 14:05, 7 Mayıs 2010 (UTC)
